Numizmatika (od grčke reči nomisma) je nauka koja se bavi studijom i opisom novčića (kovanica), kao i istorijskim, umetničkim i ekonomskim činjenicama povezanim sa njima. Numizmatika i kovanice koje ona proučava, stoga, predstavljaju otvorenu knjigu o istoriji sveta. Milenijumima, ovi mali metalni diskovi nisu predstavljali samo razmenu sredstava, već i izraz umetnosti i civilizacije u istoriji naroda.
Najraniji oblici kovanja novca pojavljuju se u 7. veku pre nove ere, međutim, pronalazak ovog medijuma razmene se nigde nije odvijao preko noći, niti je bio koncept jednog genija. Umesto toga, socijalna, odnosno društvena funkcija, kovanica, usavršena je tokom mnogih vekova i generacija, slično kao što to imamo sa pisanjem ili navigacijom.
Pre pronalaska kovanica, korišćeni su drugi oblici razmene u službi trgovine, oblici stari koliko i sama ljudska istorija, među kojima je novac postao suštinski instrument tokom vremena. U istorijskom sledu, ovi oblici počinju sa sistemom trampe, koji se zasniva na jednostavnoj razmeni jedne vrste robe za drugu.
Prateći sistem razmene došao je izbor najtraženije i najvrednije robe kao valute. U kasnijem periodu, valute su birane na osnovu njihove unutarnje vrednosti, homogenog sastava, trajnosti, mogućih primena i opšte upotrebljivosti; ukratko, izabrani su plemeniti metali.
Dekorisani istorijski spomenici i književni izvori dokazuju da nijedan drevni narod u svojoj primitivnoj fazi egzistencije ne bi to mogao uspeti bez ovog prirodnog zakona, ni Egipat, ni Asirija ili Kaldeja, kao ni narodi oko Tigra i Eufrata.
Među metalima koji su najčešće birani kao valuta, bili su zlato, žuti amber i srebro. U 4000. god. pre nove ere, Sumeri, drevni narod Mesopotamije, prvi su razvili beskonačnu seriju brojeva i postavili vrednosti za različite metale, nezavisno od njihovog odnosa prema drugoj robi. Budući da su Sumeri mislili da je zlato posvećeno božanstvu Sunca, a srebro božanstvu Meseca, bili su u mogućnosti da izračunaju vrednost ovih metala na osnovu posmatranih revolucija Sunca u odnosu na Mesec u razmeri 1:13, što korespondira sa vremenskom diferencijacijom između solarnih i lunarnih meseci.
Ovaj odnos, 1:13, koji je uspostavljen isključivo na osnovu astroloških i mitskih verovanja, ostao je nepromenjen i kasnije su ga usvojili drevni Grci i Rimljani, srednji vek i renesansa, pa sve do novijih vremena, tačnije sve do 1971. godine, kada je sporazum Breton Vuds srušen nakon suspenzije konvertibilnosti iz američkog dolara u zlato.
Na početku, ovi plemeniti metali su razmenjivani na osnovu njihove težine koja je bila merena ručnom vagom. Metali su razbijani na fragmente prema lokalnim jedinicama merenja. Ovakva praksa jasno otkriva osećaj odgovornosti koji je već ukazao na buduće stvaranje standardne, regulisane valute, državnog monopola koji je ostao netaknut do današnjih vremena.
U drevnim društvima, sveštenici su bili odgovorni za rukovanje plemenitim metalima. To je bio deo njihovih svakodnevnih dužnosti u nadgledanju kako ekonomije uopšte, tako i pojedinačnih transakcija koje su se odvijale pred hramovima. Tokom sporova koji su se neizbežno pojavili u komercijalnim poslovima, sveštenici su delovali i kao arbitri i na taj način osvojili poverenje naroda i vladara. Saradnja između sekularne i svešteničke vlasti bila je konsolidovana u upravljanju novcem. Kao posledica toga, novac je skladišten u hramovima. Na taj način, novac je sačuvao svoj sveti karakter. Iako je izražavao privremeni suverenitet, on je dolazio iz trezora hrama i vraćao se opet tamo da bi se posvetio bogovima.
Kada govorimo o pronalasku novca, govorimo konkretno o nekoj vrsti inovacije kroz koju je država u određenom trenutku monopolizirala njegovu proizvodnju. Takva inovacija se odvijala u mediteranskom basenu između sedmog i šestog veka pre nove ere. Tokom vladavine kraljeva Lidije, a naročito tokom vladavine Kreza, prvi metalni novčići su se pojavljivali u različitim veličinama, imajući vlastiti pečat kralja.
U istom trenutku istorije, kovani novac je bio korišćen u samostalnim grčkim gradovima na obalama Egejskog mora. Posle toga, novčiči su se pojavljivali u važnim trgovačkim centrima i bili su povezani sa drugim velikim ljudskim izumima u istoriji. U isto vreme kada su se novčići pojavili, došlo je do značajne društvene promene. Komercijalna aktivnost kao zanimanje postajala je intenzivnija zajedno sa tradicionalnom poljoprivredom i stočarstvom. Novac je tako izgubio svoj sveti karakter i prirodu i posle oko pola veka od svog pornalaska, počeo je kružiti među ljudima i širiti se po velikim civilizacijama kroz vekove.
Numizmatika i numizmatičke studije omogućavaju nam da dokumentujemo i razumemo ljudsku istoriju, čak i bez pisanih tekstova, kroz portrete, slike, kratke natpise i simbole koji su prisutni na kovanicama, što karakteriše ljudsku evoluciju i služi kao osnova našoj modernoj civilizaciji.
O rimskim novčićima
Jedna od najprepoznatljivijih kulturnih osobina Rimljana bila je njihova sistematičnost i metodičnost. U ratu, politici i umetnosti, Rimljani su zahtevali strogu disciplinu i poštovanje pravila. Naravno, ovaj naglasak na doslednosti, prenosili su i u svoju valutnu politiku.
Stotinama godina, milione kovanica, ručno je izrađivao nepoznat broj zanatlija, a gotovo svaki od njih odmah je prepoznatljiv kolekcionaru numizmatičaru kao rimski. Upečatljivo je, kada je rimski novac u pitanju, da se i u dobrim vremenima i u lošim vremenima, moglo računati na kovanje novca istog izgleda i kvaliteta.
Pored estetike, Rimljani su bili konzistentni i kada je u pitanju sadržaj koji su odabirali da prikazuju na svojim kovanicama. Od njih smo nasledili običaj pismo-glava! Mnoge teme koje su oni birali da ih prikažu na poleđini novčića postale su glavni sastojak i u današnjoj zapadnoj modernoj kulturi. Rimljani su bili gospodari propagande i rano su naučili kako da iskoriste svaki element dizajna novčića kako bi proširili svoju imperijalnu poruku snažne i jedinstvene imperije, odnosno carstva.
Rimski novac je, pored rimskih građevina i skulptura, doneo veliku slavu Rimu i rimskoj staroj civilizaciji, jer je putem njega došla do izražaja već pomenuta rimska metodičnost i sistematičnost kada su u pitanju likovi i tipovi koji su se našli na novcu (glava), ali i sažeti i ekspresivni natpisi koji su kovani na drugoj strani (pismo). Upravo zbog ovih karakteristika i izgleda, rimski kovani novac je postao uzor za novac u čitavoj Evropi, ali i u područjima sa evropskim uticajem.
Pošto je rimski novac čvrsto izrađen, on je uspevao da odoli vremenu i propadljivosti i mi ga do dana današnjeg pronalazimo i proučavamo.
Kada je na početku III veka pre nove ere, Rim proširio svoju vlast ka srednjoj Italiji, počeli su sa izlivanjem bakarnog novca (AES GRAVE). Ovaj novac je ličio na novac iz gradova srednje Italije. Posle pobede nad Pirom 272. godine pre nove ere, Rim je zauzeo celo južno kopno i tada je dobio potrebu da ima svoj novac koji se neće razlikovati od već postojećeg grčkog srebrnog novca.
269.godine pre nove ere su kovali novčiće (didrahme), a posle pobede Kartage, počeli su sa kovanjem novog srebrnog novca denara i kvinera. Pored srebrnog novca, postojali su zlatni aureusi koji su služili za plaćanje vojnika. Ove zlatne aureuse su kovali Cezar, Pompej, kao i pripadnici drugog trijumvirata kojim je gospodario Oktavijan.
Rimsko carstvo je kovalo denare, kvinere i aureuse i to u srebru, zlatu, mesingu, bronzi i bakru.
Kataloški, rimski novac se deli na: aureuse, pluaureuse, binio, solidus, tremisis (zlatni novac); denare, antoninijane, quinare, antoninianuse, argenteuse, miliarense, silique (srebrni novac); sestercij, dupondij, triens, dvostruki sestercij, as semis i quadrans (bakarni novac).
